De schandhuik in 's-Hertogenbosch

Bron: Geheugen van Nederland

In de zeventiende en achttiende eeuw was de tolerantie van de overheid voor bordeelhoudsters een stuk lager dan in de negentiende eeuw. Tijdens een bezoek aan het Noordbrabants Museum afgelopen weekend zag ik voor het eerst een schandhuik voor vrouwen uit 1688 die werd ingezet om bordeelhouders te straffen. Mijn nieuwsgierigheid was gewekt en ik wilde er meer over weten.

De huik heeft de vorm van een kapmantel voor vrouwen. Alleen is dit exemplaar niet van stof, maar van hout gemaakt. Omdat opsluiting in de gevangenis in die periode nog niet bestond in het rechtsstelsel, werden vaak lijfstraffen of een vervangende straf toegepast. De schandhuik was een voorbeeld uit de laatste categorie. De versieringen op het voorwerp geven aan voor welke doelgroep van veroordeelden de straf diende: bordeelhouders en overspelige vrouwen.

De schandhuik in het 

Noordbrabants Museum 

(foto: WvdB)

Symboliek
De  houten mantel in het museum is versierd met diverse symbolen die verwijzen naar onkuisheid, zoals: hagedissen, ratten, padden en slangen. Ook de stad 's-Hertogenbosch wordt symbolisch weergegeven door de drie bosbomen, zoals in de afbeelding te zien is. De symboliek voorspelde weinig goeds voor de vrouwen die de straf ondergingen.

De straf
De veroordeelde moest plaatsnemen op het houten bankje. Vervolgens werd haar nek met een halsbeugel vastgezet en werd ze in de huik op een kar door de stad vervoerd en zo "te schande gezet" voor de gehele gemeenschap die haar mocht uitschelden en bekogelen met etenswaar of andere objecten.
In hoeverre is er nu gebruik gemaakt van deze schandhuik?

Dataschurk
Een prachtige bron in het Stadsarchief van 's-Hertogenbosch is het archief van de schepenbank met de procesdossiers van de civiele en criminele rechtszaken in 's-Hertogenbosch van 1550 tot 1803. Diverse gegevens uit de dossiers zijn online geplaatst in een databank (in pdf) met de naam Dataschurk. Van de zo'n 2550 beschreven zaken, blijken er 28 te zijn waarbij vrouwen in relatie tot een bordeel zijn gebracht in de zeventiende en achttiende eeuw.(1) Slechts 3 van hen zijn tot de huik veroordeeld. Dit cijfer kan echter groter zijn, aangezien bij 18 vrouwen het vonnis in het overzicht niet online is vermeld. Bovendien zijn niet alle dossiers bewaard gebleven. Ondanks dat de aantallen beperkt lijken te zijn, bieden de gegevens die online staan wel veel informatie over de prostitutie in deze periode en dus is het een interessante bron voor verder onderzoek over de prostitutie in die periode.

Maria Crafford werd in 1773 veroordeeld tot de schandhuik
(Bron: Dataschurk, Stadsarchief 's-Hertogenbosch)

De negentiende eeuw
In eerste instantie veranderde er niet veel aan de houding van het gemeentebestuur. Uit de schepenbanken blijkt dat vrouwen die in de prostitutie werkten in de zeventiende en achttiende eeuw verbannen werden uit de stad. Aan het begin van de negentiende eeuw was dit nog steeds een van de maatregelen voor de vrouwen die niet in de stad geboren waren. De lokale prostituees moesten een geldboete betalen of werden opgesloten in de gevangenis en op water en brood gezet.(2) Toch zou uiteindelijk ook 's-Hertogenbosch in 1844 een reglementering invoeren en konden vrouwen die werkzaam waren in de prostitutie niet meer vanwege hun beroep worden vervolgd.

En de schandhuik? Die staat waar hij thuishoort... in het museum


Noten
(1) Ik heb in het pdf gezocht op het woord: "Bordeel". De twee zaken uit de 16e eeuw heb ik niet meegerekend en dat geld ook voor de 14 mannen die als bordeelhouder veroordeeld werden. De schandhuik was immers bedoeld voor vrouwen.
(2) Schmitz, M.M.R.N., 'Het Bossche beleid ten aanzien van prostitutie en venerische ziekten, 1814-1850'. In: H. de Kok (red), Vrouwenhandel en prostitutie in de oude Kempen (Turnhout 1997) 21.